اصول و استانداردهای طراحی مبلمان شھری

موضوع مبلمان شھری از زوایای مختلف قابل بررسی است و نقش مبلمان شھری را از جھات گوناگون می توان مورد تحلیل و بررسی قرار داد.
بی شک قسمت عمده از عناصرتشکیل دھنده یک شھر مبلمان آن شھر است. اجزایی که گذشته از کاربرد و کارکرد آن ھا به زیبایی منظر شھری نیز می افزایند. طبعا شکل گیری عناصر بصری خاطره ای را در چشم ببیننده ایجاد می کنند.

در حال حاضر بسیاری از سازمان ھا و مراکز دست اندر کار کشور، مکانیابی و برنامه ریزی صحیح مبلمان شھری را به عنوان یک راھبرد قطعی برای ایجاد محیطی پایدار، تلقی نمی کنند و با عدم برنامه ریزی به ھرج و مرج بصری در شھر دامن می زنند. از طرف دیگر مبلمان موجود نیز به دلیل مشکلات فرھنگی و عدم رسیدگی دائمی، کاربران را با مشکلات عدیده ای روبرو ساخته است.

تداخل فرھنگ اصیل ایرانی و فرھنگ وارد شده از سایر کشورھا به دلیل گسترش ارتباطات و تلاقی فرھنگی در شھرھا، نشان دھنده این امر است که با توجه به ھرج و مرج موجود، ھر چه بیشتر جای خالی یکپارچه سازی و نظم دھی فضاھای شھری احساس می شود.
در بسیاری از شھرھای جھان، اھمیتی که طراحان به نقش مردم و نیاز شھروندان می دھند آنقدر زیاد است که محور تصمیماتشان رفاه و راحتی و آسایش شھروندان محسوب می شود؛ به گونه ای که دید بصری و به وجود آوردن نمایی توام با تعادل لازم راحتی و آرامش را برای ساکنان فراھم می آورد.

طراحی مبلمان شهری، یک موضوع میان رشته ای است و فصل مشترکی از رشته ھا و گرایش ھای مختلف است و دامنه گسترده محصولات در این شاخه از طراحی نیازمند تخصص ھای گوناگون است. یکی از ویژگی ھای مبلمان شھری این است که مخاطب عام دارد و با توده مردم ارتباط دارد و به ھمین دلیل طراحی، ساخت و نصب آن ھا به ویژه در مواردی خاص مانند طراحی برای معلولین، کودکان و سالخوردگان به مطالعات عمیق و دقیق و دانش فنی نیاز دارد.
از دیدگاه طراحان انتخاب و طراحی مناسب تجھیزات و مبلمان شھری، حفظ ھویت مکان و نمود آن ھا را بیشتر می سازد. گزینشی حساس و محتاطانه در طراحی جزئیات و ارائه راه حل ھای خلاقانه در طراحی به ھمراه نصب و جانمایی مناسب حس تعلق و خاطره انگیزی در محل را افزایش می دھد و از آشفتگی بصری می کاھد.

معیارھای کلی و عمده در طراحی مبلمان شھری:

در طراحی مبلمان شھری باید به خوانایی و سازگاری با محیط توجه زیادی کرد. زیرا این دو عنصر، احساس امنیت شھروندان را بالا می برد. توجه به این عوامل منظر شھری را نیز تحت تاثیر قرار می دھد. نظر به اینکه طراحی جامع مبلمان های پویای شھری از اھمیت فراوانی در زیباسازی منظر شھری برخوردار است، عواملی که در طراحی مبلمان شھری باید لحاظ شود در ذیل ذکر می گردد:

.
زیباسازی:
مھمترین نتیجه مرتبط با زیبایی، القاء آرامش به شھروندان است که می توان در شناخت زیبایی و مفھوم آن استفاده کرد. می توان زیبایی فضا و محیط را در احساس آرامش و امنیت شھروندان جستجو کرد.
منظر شھری:
در فضای میان ساختمان ھا و بناھا، عناصر مکملی نیاز است تا زندگی شھری را سامان بخشد، تجھیزاتی که ھمچون اثاث یک خانه، امکان زندگی را در فضای محصور میان سنگ، بتن و شیشه فراھم آورد. این اجزاء، جریان حرکت، سکون، تفریح و اضطراب را در شھر تنظیم می کنند و به آن ها روح می بخشند . اثاثه، تجھیزات یا مبلمان شھری، خیابانی یا فضای باز اصطلاحات رایج این تسھیلات و امکانات ھستند. این تسھیلات در انگلستان بیشتر به “مبلمان خیابانی” و در آمریکا به “مبلمان فضای باز” معروف هستند.
.

ھویت دھی:
ھویت بخشیدن به فضاھای شھری، علاوه بر ویژگی فرم و طرز قرارگیری ساختمان ھای اطراف، به چگونگی استقرار و کیفیت مبلمان شھری نیز بستگی دارد. زیباسازی یکی از عوامل مھم مبلمان شھری است که با طراحی مناسب و به کارگیری متناسب با محیط از بخش ھایی از شھر که به آن فضاھای شھری می گوئیم  (فضاھائی ھمچون پارک ھا، میادین، پیاده روھا، مراکز تجاری و … ) تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی شھر بر جای می گذارد.

از دیدگاه طراحان ، انتخاب و طراحی مناسب مبلمان شھری، حفظ هویت مکان و نمود بیشتر آن را ممکن می سازد و در حقیقت فراھم آوردن امکان بھره وری رفاھی و زیبائی شناختی از محیط زیست، به معنای ارج نھادن به زندگی و ارزشھای انسانی می باشد. از دلایل مھم عدم ھویت در فضاھای شھری، نبود توجه به تفاوت ھای موجود بین فضاھای مختلف شھری، اکتفا نمودن به طرح ھای یکنواخت و به اصطلاح استاندارد می باشد. بنابراین از ابتدائی ترین اقداماتی که در راستای ھویت بخشیدن به فضاھای شھری بسیار ضروری می باشد توجه ویژه و عمیق به طراحی، مکان یابی عناصر و تجھیزات شھری و یا در واقع ھمان مبلمان شھری می باشد.

توسعه پایدار:
طراحی مبلمان برای یک شهر براساس اصول توسعه پایدار شھری شامل موارد زیر است:

• کیفیت بخشیدن به فضاھای جمعی و دارای سرزندگی شھری
• تشویق به دوباره زنده کردن شھرھا
• ایجاد انگیزه برای مشارکت مردم در نگھداری از شھر و مبلمان شھر.

پیشنھاداتی که در این زمینه ارائه می گردد این است که:

• مبلمان شھری باید زیبایی بصری محیط را به دنبال داشته باشد.
• خدمات شھری و عناصر آن باید دارای چیدمانی باشد که علاوه بر کاربری و خدمات رسانی مناسب، آرامش روحی و روانی ساکنان را نیز فراھم کند.
• مبلمان شھری باید به گونه ای طراحی شود که امکان استفاده برای ھمه ی اقشار جامعه ام از: زن، مرد، پیر، جوان، معلول و جانباز … فراھم آید.
• برای داشتن مبلمان و خدمات شھری خوب می توان با سلیقه و طراحی صحیح، ھنرمندانه از امکانات محلی ومصالح بومی بھره ی لازم را برد.
• در طراحی مبلمان شھری، باید به نکات ظریف ھنری از جمله جنس مصالح، رنگ ھا و مسائل اقلیمی توجه ویژه داشته، بھره ی لازم را بُرد.

 

آن چیزی که در مبلمان شھری و مناسب سازی فضاھای شھری اھمیت ویژه و اساسی دارد توجه به استانداردھا است. مشکل اساسی در برخی موارد به اجرای مبلمان شھری بر نمیگردد بلکه درنحوه اجرا است که این امر در سالھای اخیر بیشتر به چشم می خورد.
استاندارد عبارتست از سطح یا درجه کیفیتی که برای ھدف خاصی قابل اجرایی باشد. مبلمان شھری بخش زیادی از فعالیت ھا در شھر را سامان می دھد و باعث می شود کیفیت برخورداری شھروندان از محیط پیرامون بالا برود و لذت بیشتری را از پارک ھا، خیابان و عرصه ھای دیگر شھری ببرند. سازماندھی مبلمان شھری به عنوان یکی از مھمترین عناصر محیط شھری، سھم به سزایی در مطبوعیت و مطلوبیت فضای شھری از نظر شھروندان دارند که اگر برنامه ریزی درست برای ان ھا انجام نشود باعث عدم کارایی مبلمان شھر می شود.

گاھی لازم است برای طراحی براساس نیاز مخاطب، خود را به جای استفاده کنندگان و مخاطبان قرار دھیم و براساس نظرات و دیدگاه ھای آن ھا طراحی کنیم. اگر در طراحی مبلمان شھری به دو ویژگی شاخص عملکرد و زیبایی پاسخ دھیم مبلمان می توانند به عنوان عناصر مفید در شھر ایفای نقش کنند.

.

مھمترین استانداردھای مبلمان شھری ( کفپوش ھا، نیمکت ھا)

کفپوش: کفپوش ها از ساختارھای ترکیبی متنوع تشکیل شده اند که وزن بارھای مختلف از قبیل عابر پیاده و وسیله نقلیه را تحمل می کند.
کفپوش ھا به دو دسته اطلی تقسیم می شوند: اول سنگفرش نرم شامل سطح پوششی که در مسیرھای اصلی و فرعی ساخته می شوند و آن ھا بر روی یک زیرسازی فشرده قرار می گیرند. در مقابل کفپوش ھای سخت که از سیمان فشرده تشکیل شده اند. تفاوت این دو نوع کفپوش ھای انعطاف پذیر و سخت روشی است که آن ھا را بر روی زیرسازی توزیع می کنند.

نیمکت و صندلی:

نیمکت ھا در خیابان ھا بایستی ھم از لحاظ فیزیکی و ھم از لحاظ بصری به مردم راحتی و آسایش دھند. نیمکت عمومی از قرن نوزدھم از
تجھیزات فضای سبز نشات گرفته است. از آن زمان تاکنون این وسیله شھری جزء تجھیزات ضروری فضاھای عمومی بوده است.
– مھمترین معیارھای مکان یابی نیمکت برای نشستن:

• از باد و باران در امان باشد
• در مسیر حرکت قرار گیرد
• به افراد پیاده گزینه ھای متنوعی برای انتخاب ارائه دھد مثل افتاب، سایه،
  آرامش، سادگی و …

نکات مھم در طراحی عناصر مبلمان شھری عناصر فیزیکی و عناصر غیر فیزیکی
باید در طراحی آن رعایت گردد:
معیارھای فیزیکی: مثل رنگ، شکل، بافت، پوشش، اتصالات، مواد مصرفی
معیارھای غیرفیزیکی: ھماھنگی با محیط اطراف، ایمن بودن، ارگونومی، کم بودن قطعات، سھولت ساخت، تعمیر و نصب و دوام، کم بودن قطعات، سھولت ساخت، تعمیرو نصب و دوام، مقاومت در برابر تخریب، قابلیت استفاده برای گروه ھای مختلف، اقتصادی بودن، استحکام، سازه، دسترسی.
دستور العمل ھایی برای طراحی مبلمان:
دستورالعمل ھایی برای مبلمان فضای باز باید رعایت گردد که عبارتند از:
مکان: به طور مشخص باید درک کنیم در چه مکانی از یک قطعه از مبلمان شھری استفاده کنیم. مبلمان در یک باغ خصوصی با مبلمان شھری در یک مرکز شھر یا میدان عمومی متفاوت است.
استفاده کنندگان: چه کسانی از آن استفاده می کنند؟ سالخوردگان، به طور اجتناب ناپذیری نیاز به حمایت برای بازوھایشان دارند تا به آن ھا در نشستن روی نیمکت کمک کند .
تخریب گرایی: احتمال تخریب گرایی باید تخمین زده شود، تخریب گرایی می تواند در انتخاب مواد، روش ساخت و ظرفیت تاثیر بگذارد.
ھزینه: ھزینه اولیه باید در طراحی مبلمان و عمر مفید آن لحاظ شود.
مواد: اگر در طرح رنگ مورد نیاز باشد. یک پوشش پلی استر تقویت شده مورد استفاده قرار می گیرد. اما به آسانی باز می شود. موادی مانند استیل یا گالوانیزه ممکن است ترجیح داده شود.
تعمیر و نگھداری: در طراحی مبلمان شھری باید نحوه تعمیر و نگھداری مبلمان و نحوه بارگذاری، جابه جای و حمل قطعات برای تعمیر لحاظ شود. شاید بتوان گفت نزدیک ترین رشته دانشگاھی که به موضوع طراحی مبلمان شھری نزدیک است، رشته طراحی صنعتی است. در این رشته اساسا به دانشجویان طراحی محصول آموزش داده می شود.

در این میان طراحی عناصر مبلمان شھری فصل مشترک بین معماران و طراحان شھری و طراحان صنعتی است و بھترین حالت این است که وقتی از ابتدا یک خیابان قرار است طراحی شود حداقل یک تیم یا فرد طراح صنعتی در گروه طراحی شھری حضور داشته باشد، چون بعضی مواقع المان ھا پیچیده تر است، ما ھمیشه نیکمت و سطل زباله نداریم، گاھی ممکن است پایه چراغ یا چراغ ھای خاص اوژه آن مبلمان باشد. اتفاقی که الان رخ می دھد این است که معمولا طراحان شھری یا معماران به سراغ محصولات آماده می روند که گاھی نتیجه خوب دارد و گاھی نامطلوب است چون مثل داروعمومی است که طراحی و ساخت هشده است و معمار شھری باید از میان آنھا انتخاب کند، در این میان اگر، بودجه، زمان و امکان وجود داشت هباشد، خوب است در پروژه ھای بزرگ یک خیابان میدان یا پارک را طراحی منظر یا معبر کنیم، ھمچنین بھتر است یک طراح صنعتی در تیم باشد و المان ھای اوژه ھمان معبر را طراحی کند.
مناسب سازی فضای شھری و طراحی منحصر به فرد مبلمان شھری میتواند علاوه بر استفاده شھروندان یک منطقه در جذب گردشگر و حوزه گردشگری نیز بسیار موثر باشد. که در این میان استفاده از ظرفیت ھای اساتید دانشگاھی و دانشجویان در ایجاد طراحی ھای جدید مبلمان شھری بسیار موثر است که می توان در درقالب کار تحقیقاتی از اساتید دانشگاه و دانشجویان انتظار داشت.

.
منبع: برگرفته از کتاب طراحی مبلمان شھری تالیف دکتر پوری رحیم